منوچهر نیازی، متولد 1316 در تبریز، هنرمند پیشکسوتی است که بیش از شش دهه از عمر خود را صرف هنر و نقاشی کرده است. تحصیلات دانشگاهی‌اش در رشته موسیقی اپرا و نقاشی بوده و فارغ‌التحصیل کویین‌کالج نیویورک در رشته تاریخ هنر و هنرشناسى است. او با وجود 23 سال اقامت در نیویورک، اواخر دهه هفتاد خورشیدی دیگر نتوانست غربت را دوام آورد و راهی وطن شد و درختان بوم‌هایش را در خاکی نشاند که در آن ریشه دارند.

زندگی

در سال‌های کودکی نیازی، کاغذ و قلم کمتر در دسترس بود. همیشه تکه‌ای زغال و گچ در جیب خود داشت و هرجا فرصتی به دست می‌آورد، روی دیوارها نقاشی می‌کشید. پدرش تاجر بود و اطلاعاتی در مورد هنر نداشت و بیشتر علاقه‌مند بود که منوچهر، فرزند اولش، شغل او را ادامه دهد. مادرش خانه‌دار بود و همیشه از پدر می‌خواست تا پسر را در انتخاب مسیرش آزاد بگذارد. در آن زمان هنر در ایران شغل نبود. مادرش پنهان از پدر برایش مداد، پاک‌کن و کاغذ کاهی می‌خرید و زیر متکای او قرار می‌داد. با این که پدر هر روز با سرسختی تکرار می‌کرد که هنر شغل نیست و تفریح است اما مادر او همیشه با از او حمایت کرد. نیازی در این زمینه می‌گوید: «هنوز به یاد دارم روزی را که مادرم از خواب بیدار شد و به من که پسری ۸ ساله بودم گفت: منوچهر خواب دیدم روی تیرهای چوبی سقف نقاشی می‌کنی. او تا جایی مشوق من بود که دائم به من پول می‌داد و تشویقم می‌کرد. یک روز هم دستم را گرفت و با خود به مغازه‌ای برد. صاحب آن مغازه خطاط بود و از روی نقاشی‌ها کپی می‌کرد. مادر از او خواست تا من برایش شاگردی کنم. قرار شد روزی دو ساعت کنار او کار کنم.»

مسیر هنری

او که سبک‌های مختلفی را در کارنامه کاری خود دارد، در نوجوانی نقاشی را نزد علی اصغر پتگر، حسین شیخ، محمود اولیا و احمد اسفندیاری آموخت. ۱۵ ساله بود که به خانه استاد محمود اولیا رفت و نزد او شاگردی کرد. کارش این بود که سه‌پایه‌ها را بچیند و آتلیه را تمیز کند. در این زمان خیلی چیزها را از او که نقاشی با قدرت بود، آموخت. بعد از مدتی در هنرستان کمال‌الملک نزد استاد حسین شیخ به صورت آکادمیک ساخت و ساز را آموخت. به گفته خودش، استاد هوشنگ سیحون نیز جرات و شهامت را به وی آموخت؛ «او همیشه می‌گفت: به تکنیک تکیه نکن. به احساساتت توجه کن و آنچه را که می‌خواهی روی آن کار کن و تکنیک را مثل فرشبافی اجرا کن. او به من سفارش کرد که بیرون از دایره زندگی کنم.» همچنین نزد استاد ضیاءپور که نخستین مدرنیست ایرانی بود، ترکیب‌بندی و طراحی را یاد گرفت.

نیازی بعد از سفر به آمریکا، مدتی در کویین کالج نیویورک در رشته تاریخ هنر به تحصیل پرداخت. نخستین نمایشگاه انفرادی‌اش را در بورلی هیلز برپا کرد و از آن پس آثارش در نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی متعدد در ایران و دیگر کشورها به نمایش درآمده‌اند و بیش از 30 جایزه از کشورهای مختلف دریافت کرده است. آثار این هنرمند تا به حال بیش از 10 بار در حراج تهران فروخته شده است.

سبک هنری نیازی

آنهایی که نیازی را از نزدیک می‌شناسند با این موضوع هم‌عقیده‌اند که نیازی سبک ندارد و از آن دسته هنرمندانی نیست که به دنبال «ایسم»‌های رایج هنری برود و از خط اصلی جا بماند. آثار نیازی داستان سرگردانی مردم جهان است؛ انبوه، ازدحام یا بی‌شماری. او سبک‌های دوره‌های مختلفی را تجربه کرده‌است. از امپرسیونیسم و فوتوریسم گرفته تا کوبیسم و سوررئالیسم. آثارش گاهی آرام و گاهی نشان از طغیانگری دارند؛ پرشمارند و تعدادشان به ۵۰ هزار اثر هم می‌رسد.

نیازی را می‌توان هنرمند رمانتیکی برشمرد که تاکید بر مردمی کردن هنر دارد. آثارش در زمینه نقاشی سنتی هستند و عقیده دارد توجه و علاقه به نقاشی سنتی در جامعه ما به این دلیل است که این نوع از نقاشی، همچنان با سنت‌های ما گره خورده و پیوند عمیقی دارد. از مجموعه‌های معروف نیازی می‌توان به مجموعه‌های اسمبلاژ، درختان، ازدحام و ماسوله اشاره کرد. هر یک از این سه مجموعه شامل آثار بسیاری است که هر کدام در جایگاه خود ارزش بالایی دارند.

سرهم‌سازی (اسمبلاژ)

منوچهر نیازی بیشتر به واسطه نقاشی‌های سترگ از تنه درختان شناخته می‌شود، اما مجموعه مهم دیگری از آثار او به کارهای سرهم‌سازی (اسمبلاژ۱) با استفاده از اشیا مختلف مانند کلید، سکه و جزآن اختصاص دارد. این مجموعه که از حدود ۴۵ سال پیش شروع شده و آثار زیادی را شامل می‌شود، ویژگی آثار پاپ‌آرت را در خود دارد. به گفته هنرمند، او در این مجموعه اثر از تمامی نمونه سکه‌هایی که از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون ضرب شده، استفاده کرده و از این جهت مجموعه‌ای دیدنی با ارزش تاریخی را در تابلو گردآورده است. هنر ضرب سکه نشان از اقتدار در هر دوره تاریخی دارد. سکه‌های استفاده شده توسط هنرمند همگی متعلق به دوره معاصر ایران هستند؛ برخی منسوخ شده و برخی هم‌چنان قابل استفاده‌اند و به این ترتیب «ایرانی بودن» در ارزش هر یک از سکه‌ها مستتر است.

درختان در هم تنیده

«درختان سمبل زایش و زندگی هستند پس ما چرا بی‌تفاوت از کنار آنها عبور می‌کنیم؟». این جمله مشهور از این هنرمند شاید پاسخ بسیاری از سوالاتی باشد که او در نمایشگاه‌های مختلف به دیگران می‌دهد. درختان درهم تنیده، جنگل‌هایی هستند که با توجه به روحیات روزانه او رنگ زمینه‌شان تغییر می‌کند. منوچهر نیازی را شاید بتوان «پدر درختان ایرانی» نامید. وقتی از خاطراتش در مورد عشق و علاقه به کشیدن درختان می‌گوید یا آن که وقتی در کنارش می‌ایستی و او در چند دقیقه درختی را برایت رسم می‌کند به خوبی این موضوع مشخص می‌شود.

«نشسته بودم و پوست درخت‌ها را از روی زمین جمع می‌کردم؛ مهم نیست منوچهر نیازی هستم و من را می‌شناسند. یک خانم و آقا گفتند "چه کار می‌کنی؟" چه باید می‌گفتم؟ می‌گفتم کلاژ؟ نمی‌دانستند. گفتم "می‌خواهم چای دم کنم". آقا به خانم گفت "بیا برویم، دیوانه است". خوشحال شدم به من گفتند دیوانه. با آن پوست‌ها، کلاژ درست کردم و یکی از شاهکارهایم را ساختم.»

مجموعه درختان نیازی، شهرت زیادی دارد و حدود نیم قرن، حتی بیشتر قدمت دارند و جالب است که در هر دهه بسته به حال درونی او و دریافتش از مردم و جامعه پیرامونش تغییرات معناداری یافته‌اند. شاید کمتر کسی بداند منوچهر نیازی و سهراب سپهری روزگاری هم آتلیه بودند و با این وجود هیچ‌گاه از درختان هم تقلید نکردند؛ نیازی در این‌باره می‌گوید: «قدیم‌ها در ایران فقط من و سهراب روی تنه ‌درخت کار می‌کردیم. من با سهراب چندین سال هم‌آتلیه بودم. روبه‌روی سینما شهر فرنگ، یک آتلیه داشتم که سهراب هم می‌آمد آنجا. گه‌گاهی با هم دوتایی ورک‌شاپ داشتیم. ولی هیچ وقت مقلد همدیگر نبودیم. تنه‌های درخت سهراب، با رنگ قهوه‌ای تند است. اما تنه‌های درخت من بیشتر رنگین است. زمینه‌ کارهایم هم بیشتر حالت نقطه‌پردازی دارد.»

او درباره اینکه کشیدن درختان را از کجا الهام گرفته است می‌گوید: «حتما تعجب می‌کنید وقتی بشنوید من فرم درختان را از کجا الهام گرفتم، از پرده سینما! من در زمان گذشته وقتی برای دیدن فیلم به سینماهای لاله‌زار می‌رفتم، پرده ‌سینماها برایم جالب بود و مدام به پرده‌ها نگاه می‌کردم. در واقع من فرم‌هایی که روی پرده‌ها بود را گرفتم و با الهام از آن‌ها ریشه درخت‌ها به‌وجود آمد.»

آدم‌های سرگردان

هرچند برخی معتقدند دوره‌ای که او با استفاده از سکه و کلیدهای قدیمی و چسباندن آنها به تابلو آثار جدیدی را خلق می‌کرد، متفاوت‌ترین دوره کاری این نقاش کهنسال است، اما به حق آثار جدیدتر او را می‌توان فصل جدیدی از نگاه او به دنیای هنر و به طور خاص زیبایی‌شناسی هنری او برشمرد.

معمولا نقاش‌ها وقتی به سنی می‌رسند که به قولی سبک‌کاری و امضایشان را در شباهت چند اثر از آنها می‌توان سراغ گرفت، کمتر به دنبال ماجراجویی و خلق فضاهای نو در آثارشان می‌گردند. اما جسارت ذاتی منوچهر نیازی به او این قدرت را داده است که در شصتمین سال تولدش به نوآوری روی بیاورد و مجموعه ازدحام را بیافریند.

در مجموعه ازدحام نیازی، آدم‌ها نقش پررنگی دارند و او به نوعی خواسته است سرگردانی مردم جهان را به تصویر بکشد؛ آدم‌هایی که از هر سوی فضای تابلو به دنبال راه فراری برای غم‌ها، غصه‌ها و شاید شادی‌هایشان می‌گردند. آدم‌های تابلوهای نیازی، هرگز چهره‌هایشان مشخص نیست. همین که جثه‌شان و صورت‌های محوشان را در قاب رنگی تابلو می‌بینیم متوجه می‌شویم که نقاش خواسته‌است از اندوهی بزرگ سخن بگوید که در جهان این آدم‌ها نهفته است. حتی شادی‌هایشان نیز در این ازدحام گم شده است. آدم‌هایی که با رنگ‌ها و نژادهای مختلف هر یک به نحوی به‌دنبال بیان یک منظور واحد هستند.

آدم‌های دوره جدید نقاشی‌های منوچهر نیازی در واقع نگاه دغدغه‌آمیز این نقاش طبیعت‌گرا را به جامعه مدرن بیان می‌کند. اتفاقی که با توجه به روحیات این هنرمند به خوبی بازگو کننده فصل جدیدی از آثاری است که او آن را فصل آدم‌ها نامگذاری کرده است؛ اعتراضی رنگی نسبت به مدرنیته.

ماسوله

نیازی چند سالی‌است که آثار جدیدی را خلق می‌کند، نقاشی‌هایی از خانه‌های تو در تو و پلکانی روستایی، که طرحی خاص و عجیب از ماسوله است. او در رابطه با این مجموعه جدید می‌گوید: «میرزا کوچک‌خان جنگلی و تاریخ ماسوله را دوست دارم. ۷-۸ سال پیش می‌رفتم روی تخت‌های قهوه‌خانه‌های ماسوله می‌خوابیدم تا صبح زود بیدار شوم و طبیعت و معماری بی‌نظیرش را ببینم. از طرف دیگر ریتم طبقه طبقه خانه‌های آن را دوست دارم، این ریتم مرا به موسیقی می‌رساند.»

آثار منوچهر نیازی در ایزی‌فریم

منوچهر نیازی، کارهای بسیار متنوع و سبک‌های متفاوتی را در کارنامه هنری خود دارد. ایزی‌فریم مفتخر است که تعدادی از آثار فاخر این هنرمند را در مجموعه آثار قاب شده خود دارد.