عباس کاتوزیان مردادماه 1302 در تهران متولد شد. او یکی از هنرجویان هنرستان کمال‌الملک و از نسل دوم نقاشان مکتب آن هنرمند بزرگ به‌شمار می‌رود. سبک‌های کاری این هنرمند، رئالیسم و اکسپرسیونیسم بود. کاتوزیان را یکی از بهترین پیروان مکتب کمال‌الملک و سبک رئالیسم می‌دانند. به همین دلیل، او تنها هنرمندی است که توانست نمایشگاه مشترکی از آثارش را همراه تابلوهای کمال‌الملک برگزار کند. این نمایشگاه سال 1352 در مجلس شورای ملی برگزار شد و یکی از پرمخاطب‌ترین نمایشگاه‌های هنری معاصر محسوب می‌شود. پرتره، مردم عادی کوچه و بازار، زرتشت، شهریار، اعتیاد و جنگ ایران و عراق از مهم‌ترین موضوعات تابلوهای کاتوزیان به‌شمار می‌رود. از او ده‌ها اثر در زمینه ‌موضوعات بومی ایران باقی مانده است.

زندگینامه استاد

استاد عباس کاتوزیان در دو سالگی مادرش را از دست داد و زیر سایه پدری مهربان دوران کودکی را سپری کرد. عباس جوان شیفته نقاشی، طبیعت و ورزش بود. او ورزشکاری سخت کوش بود و ورزش را از چهارده سالگی در زورخانه حاج وزیری آغاز نمود و سپس کوهنوردی و بکس را نیز تا اواخر عمر خود ادامه داد. او از همان دوران کودکی به نقاشی علاقه‌مند شد به طوری که با رسیدن به نوجوانی قدم به هنرستان کمال‌الملک گذاشت و زیر نظر استادان حسین خان شیخ و اولیا به نقاشی پرداخت. کاتوزیان سال‌ها بعد به عنوان معاونت این دبیرستان انتخاب شد. کاتوزیان به علت شاگردی در نزد شاگردان مشهور کمال‌الملک و همچنین به علت همفکری با این جریان مهم نقاشی ایران در امتداد منطق مکتب کمال‌الملک قرار داشت. دوران نوجوانی عباس کاتوزیان در فضایی سپری شد که هنوز آوازه اسطوره‌ای همچون کمال‌الملک دهان به دهان می‌گشت چرا که او یک شخصیت معتبر و درخشان برای «نقاش» در میان اقشار مردم ایجاد کرد.

تاثیر کمال‌الملک بر عباس کاتوزیان از او شخصیتی با مرام ساخت، طوریکه اگر در هر مقامی جز هنر نقاشی نیز قرار می‌گرفت به آن مقام نیز وجهه و جلوه‌ای درخشان می‌بخشید. اهمیت نقاشان مهمی همچون عباس کاتوزیان از آنجاست که زمینه‌های ظهور و پرورش چنین نقاشانی دیری است که دیگر در مدارس هنری ما جایی ندارد زیرا او از آخرین هنرمندان جریان اصیل کمال‌الملکی محسوب می‌شود. عباس کاتوزیان با اندوخته‌های فنی و تجربه‌های هنرمندانه‌ای که مبتنی بر دقت و مهارت در نشان دادن جزییات است، ‌آموزه‌های کمال‌الملک و نسل اول پس از کمال‌الملک را در نهایت امانت و وفاداری به کار بست. به همین دلیل است که مهم‌ترین دستاورد هنری‌اش را نمایشگاهی می‌دانست که در ۱۳۵۲ با آثار کمال‌الملک برگزار کرد.  

استاد در کنار نقاشی به پرورش گل و گیاه علاقه‌ای وافر داشت و از کارشناسان و کلکسیونرهای خبره اشیاء قدیمی و آنتیک بود. او همچنین در آشپزی، بذله‌گویی، شوخ‌طبعی و گرد هم آوردن دوستان و شاگردان زبانزد بود.

سبک هنری و آثار فاخر کاتوزیان

مهم‌ترین تفاوت میان آثار عباس کاتوزیان با نقاشان هم عصر و حتی با استادان خودش در خلق مکرر چهره‌های خیالی از «پیر فرزانه» است؛ پیر فرزانه‌ای که در هنگام نقاشی کشیدن و از اعماق ضمیر ناخودآگاه کاتوزیان به سطح آگاه او صعود می‌کرد. با اینکه ژانر پرتره از علایق شناخته شده کاتوزیان بود اما حضور مستمر این پیر فرزانه به عنوان وجه مشخص و امضای استاد، توانسته است انبوه پرتره‌هایی که از زنان زیبا نقش کرده را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

آثار عباس کاتوزیان شامل تصاویری از جمله طبیعت بی‌جان، پرتره، مضامین حماسی و سوژه‌های اجتماعی است. اما دو مضمون همیشگی بیش از دیگر موضوعات بر آثار عباس کاتوزیان غلبه دارد:‌ یکی نگاه به انسان در قالب نقاشی پرتره و دیگری نگاه به عالم و ترکیبات زیبای آن در کالبد طبیعت بی‌جان. او در طول سال‌ها فعالیت هنری‌اش هرگز دغدغه تجربه‌گری را به خود راه نمی‌داد زیرا او با تسلط فراوان به مهارت‌های طراحی، می‌دانست که می‌تواند بی‌نهایت جلوه از عواطف، احساسات، آدم‌ها و اشیای گوناگون را به تصویر در آورد. در واقع تجربه‌گری در آداب نقاشانی که به شیوه اجرایی و مهارت فنی خود اعتقاد دارند، معنا ندارد.

نقاشی‌های رئالیستی کاتوزیان به دلیل انتخاب چهره‌های عامیانه ایرانی با نوعی مردم‌نگاری و سوژه‌های اجتماعی آمیخته شده‌اند و از این رو می‌توان آنها را بازخوانی شرایط دوران زندگی هنرمند نیز دانست. این نگاه مفهومی به انسان نیز ریشه در موضوعات گزینش شده توسط کمال‌الملک دارد و نشانی دیگر بر پاسداشت سنت‌های او به وسیله کاتوزیان است. او خود درباره اینکه آثارش در چه سبکی قرار می‌‎گیرند، گفته است: «من در نقاشی قائل به سبک خاصی نیستم زیرا این سوژه و انگیزه نقاشی است که شکل اثر را تعیین می‌کند.»

افزون بر مضامین اجتماعی و سبک رئالیستی، مهارت در طراحی نقطه قوت دیگری در آثار کاتوزیان است. نگاه او به طراحی و قدرت بیانگریِ خط به عنوان پایه و زیربنای نقاشی تا بدان جا بود که بیشتر چهره‌پردازی‌های او از زنان جوان یا پیرمردان فرزانه به صورت ذهنی انجام می‌پذیرفت. چهره‌های خیالی در کنار دقت و مهارت در ریزه‌کاری، هر بیننده‌ای را  به تحسین وامی‌دارد. در تابلوهای او قدرت در طراحی به خوبی مشهود است. 

در اثر بالا که بر بستر گونی انجام گرفته قدرت کاتوزیان در طراحی به خوبی مشهود است. اثر صرف‌نظر از پرداخت به ریزه‌کاری‌های وقت‌گیر توانسته به مرز نقاشی اکسپرسیونیستی نزدیک شود و حال و هوایی بیانگرا را تجسم بخشد. پیکره نحیف سوژه در میانه تابلو که با کمترین تعداد خطوط و تاش‌های قلم‌مو به‌وجود آمده، نشانگر دانش عمیق کاتوزیان در هنر طراحی است. نقاش با حذف هر گونه فضاسازی بر حضور مؤثر انسان در بستر حیات تأکید می‌ورزد. گزینش رنگی کمینه‌گرا در کنار عدم تضاد رنگی موضوع با فام‌های زمینه سبب شده پیکره انسانی به چیزی از جنس محیط پیرامون تبدیل شود. تاش سبز پشت پیکره نشانه‌ای از درختی تنومند است که در کنار خانه‌ای کاهگلی تمامی دنیای سوژه را می‌سازد. انتخاب رنگ‌های قهوه‌ای و اُکر یادآور سرزمین‌های کویری ایران است که نشان از تأثیرپذیری هنرمند از سرزمین مادری‌اش دارد.

«دختر کردی» یکی از معروف‌ترین نقاشی‌های اوست که تا کنون صدها تخته فرش از رویش کپی شده است. آثاری چون «گر آمدنم به من بدی نامدمی»، تابلوی نقاش پیر، ترمه‌فروش، نگاه رند و همچنین ترکیب‌بندی‌‌های استادانه‌ای از سبدهای گل و میوه همگی از جمله آثار جاودانه تاریخ هنر نقاشی رئالیسم ایران هستند. زرتشت، شهریار، اعتیاد، فقر و جنگ ایران و عراق موضوع تعدادی از آثار او را تشکیل می‌‌دهند که پیش از به اتمام رسیدن زندگی‌اش خلق کرد.

عباس کاتوزیان: «آنقدر نقاشی کرده‌ام که شمار دقیقشان را بخاطر ندارم در سیزده، چهارده سالگی آنقدر انرژی برای کارکردن داشــتم که روزی یک تابلو می‌کشیدم، شاید بیش از ۶۰۰ اثر خلق کردم که حداقل یک‌چهارم آن‌ها بدن انسان بوده است. قائل به سبک خاصی نیستم. این سوژه و انگیزه‌ نقاشی است که شکل اثر را تعیین می‌‌کند».

در مدت ۳۰ سال تدریس نقاشی از آتلیه‌ کوچک او ده‌ها نقاش تقدیم جامعه‌ هنری شد. برای معرفی و تشویق شاگردانش سه نمایشگاه جمعی برای آنان بر پا کرد و در یک نمایشگاه به همراه آنان در موزه‌ هنرهای معاصر تهران شرکت کرد. به همت او در سال ۱۳۸۴ کتابی از نقاشی‌های هنرجویانش چاپ و مورد استقبال مردم قرار گرفت. اکنون تعدادی از آن هنرجویان، از نقاشان و هنرمندان بنام ایران هستند.

چند اثر از او در موزه‌های داخلی و اروپایی از جمله آستان قدس رضوی، موزه‌ بوداپست و موزه ‌سلطنتی اروپا در معرض دید عموم قرار دارد. کاتوزیان چند روز قبل از درگذشتش، نمایشگاهی از 50 سال نقاشی‌هایش را در فرهنگسرای نیاوران برپا کرد و به فاصله چند روز از افتتاح این نمایشگاه، شامگاه 23 فروردین ‌ماه 1387 در سن 85 سالگی در منزلش در تهران درگذشت.

طبیعت بی‌جان کاتوزیان در ایزی‌فریم

 عباس کاتوزیان را نقاش زیبایی‌های بی‌جان نیز می‌نامند. تصاویر زیادی از سبدهای گل و میوه در میان آثار او دیده می‌شود که تیم ایزی‌فریم افتخار قاب کردن یکی از این آثار زیبا را در کارنامه خود دارد.