آیدین آغداشلو (زاده ۸ آبان ۱۳۱۹ در رشت) نقاش، نویسنده، منتقد فیلم و طراح هنرمند معاصر ایران است. آثار هنری او به خاطر نمایش اندیشه مرگ و فنای تدریجی و نیز بازآفرینی کارهای مطرح کلاسیک در قالبی نوگرا و سورئال شناخته شده‌اند. دو مجموعه خاطرات انهدام و سال‌های آتش و برف وی از جمله مهم‌ترین مجموعه‌های هنر نوگرا در ایران به شمار می‌روند.

زندگی و تحصیلات آغداشلو

آغداشلو 11 ساله بود که پدرش را از دست داد، پس از آن به همراه مادرش به تهران آمد و در سال ۱۳۳۲ وارد دبیرستان جم در محله قلهک شد. اولین اثر نقاشی آیدین آغداشلو زمانی که او 14 ساله بود به فروش رسید. 2 سال بعد، او طراحی گرافیک را در موسسه تبلیغاتی آشنا آغاز کرد و چندی بعد در بخش تبلیغاتی روزنامه اطلاعات مشغول به کار شد. کار طراحی، گرافیک، و نقاشی را از نوجوانی آغاز کرد و در همان جوانی تصویرگر کتاب‌های درسی ایران، مجلات، و مؤسسه‌های خصوصی شد. وی در ۱۹ سالگی پس از شرکت در کنکور به دانشکده هنرهای زیبا در دانشگاه تهران رفت؛ تا آنکه در سال ۱۳۴۶، از ادامه تحصیل منصرف شد. او نخستین مقاله خود در زمینه نقد هنری را در مجله اندیشه و هنر به سردبیری ناصر وثوقی منتشر کرد. او همچنین با نام مستعار «فرامرز خبیری» به نقد شعر شاعران معاصری چون احمدرضا احمدی، احمد شاملو، اخوان ثالث، و محمدعلی سپانلو می‌پرداخت. این هنگامی بود که با شمیم بهار آشنا شده بود و بهار او را تشویق کرده بود تا «همان چیزی را که درباره نقاشی‌ها می‌گوید، بر نوشتار آورد.» او در آغاز نقدهای هنری خود را تند و تیز می‌نوشت و اندیشه و نثرش متأثر از جلال آل احمد بود.

سبک هنری

علاقه آغداشلو به وارد کردن فضاهای سورئال در کارهای خود و نقاشی کردن اشیای معلق از سن ۳۰ سالگی در او آغاز شد. در این دوره، کارهای او را اشیایی معلق تشکیل می‌دادند که سایه‌شان بر زمین می‌افتاد. چنین طرح‌هایی از اجسام معلق در فضا با سایه‌های بر زمین در آغاز توسط ساندرو بوتیچلی کار شده بود و آشنایی پیشین آغداشلو با آثار سورئال دالی نیز علاقه‌اش را به این فضای کاری گسترش داد.

آغداشلو از نابودی تدریجی و طبیعی نقاشی‌های رنسانسی بوتیچلی افسوس فراوان می‌خورد و ۳۰ سالگی، آغازی برای وی بود تا این اندوه و افسوس را با نابودی پرتره‌ها به تصویر بکشد. او در فضایی سورئالیستی آدمک‌هایی را به تأثیر از جورجو دکی ریکو کشید که صورت نداشتند و بعدها بخش بزرگی از مجموعه سال‌های آتش و برف وی شدند. به گفته وی، نقاشی از چنین آدمک‌های بی‌چهره‌ای به او کمک کرد تا سخن ناخودآگاه مرموز و وهم‌آمیز را در قالب نقاشی به زبان بیاورد.

در دوره پس از برگزاری نمایشگاه نقاشی انفرادی خود در انجمن ایران و آمریکا، آغداشلو بیشتر به نقاشی از خود نقاشی می‌پرداخت؛ او با انتخاب آثار هنرمندان دوره رنسانس و نگاه به نقاشی آن‌ها، به ایجاد روایتی شخصی از آن کارها می‌پرداخت. این تقلید از هنر پیشینیان او را می‌توان به علاقه شخصی‌اش به تاریخ هنر و به ویژه تاریخ هنر در دوره رنسانس ایتالیا مربوط دانست. آثار او در دوره پیش از انقلاب ۱۳۵۷، مملو از گرایش به رنسانس و مکتب فلاندری است. با این حال با گذر زمان و تغییر مظاهر زیبایی در ذهن وی، آنچه که در نقاشی‌هایش نابود می‌شد نیز تغییر کرد؛ چنانکه پس از انقلاب، هنر ایرانی، همچون نگارگری و خوشنویسی، جای هنر ایتالیایی را در کارهای او گرفت.

آغداشلو از سال ۱۳۵۹ نقاشی را در سطح وسیعی آغاز کرد و از آن پس در بیش از 30 نمایشگاه گروهی شرکت کرد. سال ۱۳۶۰ کلاس‌های نقاشی کارگاه آزاد «هنرکده آزاد» توسط آیدین آغداشلو تاسیس شد. وی در زمینه نوشتن و ساخت فیلم مستند درباره هنر ایران نیز فعالیتش را ادامه داد و مجموعه 13 قسمتی با عنوان به سوی سیمرغ را درباره تاریخ نقاشی ایران تا قرن چهاردهم هجری برای صدا و سیما ساخت. او تا سال ۱۳۸۵ چندین کتاب منتشر کرد که از آن جمله می‌توان به تک چهره‌ها، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی و سال‌های آتش و برف اشاره کرد.

خاطرات انهدام آیدین

اثر بالا به یکی از مهم‌­ترین مجموعه‌های آیدین آغداشلو با عنوان «خاطرات انهدام» تعلق دارد. آغداشلو در اوایل دهه ۱۳۵۰، متأثر از هنر رنسانس و نگاه جستجوگر خود به عرصه­‌های تاریک تاریخ هنر، آفرینش مجموعه خاطرات انهدام را آغاز کرد. او درباره خلق این مجموعه می­‌نویسد: «دوره خاطرات انهدام از سال ۱۳۵۳ شروع شد و به تخریب و از شکل انداختن نقاشی­‌های رنسانسی گذشت. از این زمان، نقاشی­‌های قرون پانزدهم و شانزدم اروپا شدند الگوی کارم و به جای اینکه به نظاره انهدام ارزش­‌های زمانه­‌ام بنشینم، خاطرات انهدامی را تصویر کردم که از نابجایی ارزش­‌های اصیلی حکایت می‌­کردند که در روزگار ما مجال وجود نداشتند و دوام و تاب نمی‌­آوردند، و اشاره داشتم به عصری که در هتاکی و تخریب حد نمی‌شناخت و در هوای عفنش هر فرشته در چشم به هم زدنی پژمرده و خاکستر می­‌شد. مثل آن صحنه کشف نقاشی‌های دیواری باستانی در فیلم رم فدریکو فلینی که نقاشی­‌ها به محض تماس با هوای مسموم، رنگ می­‎‌باختند و محو می‌شدند».

اثر قاب شده توسط تیم ایزی‌فریم، یکی از 30 اثر چاپ سیلک از نقاشی اصلی است که توسط هنرمند گرامی، آقای بابک گرمچی انجام شده و به تایید و امضای آیدین آغداشلو رسیده است. بابک گرمچی در رابطه با نمایشگاه سریگرافی، که در آن آثار تعدادی از هنرمندان را انتخاب کرده و هر کدام از آثار این مجموعه را در ۳۰ نسخه چاپ کرده، گفته است: «این آثار با این هدف انتخاب شد تا ببینیم از نظر تکنیکی آن نقاشی‌ها را می‌توان به چاپ سیلک تبدیل کرد یا خیر. پس از انتخاب هنرمندان و آثار آنها شروع به کار کرده و سعی کردم روحی که هر نقاش در کارش داشت را در چاپ بیاورم. با تجربیات قبلی خود و دانشی که داشتم، می‌توانستم رنگ‌ها را برجسته یا تخت کار کنم و این موضوع باعث می‌شود که در کار بافت ایجاد شود. به عنوان مثال در کار آیدین آغداشلو چشم‌بندی که روی صورت خانم قرار گرفته است یک تنظیف واقعی بود، من هم برای این‌که بافت را در چاپ به وجود آورم یازده بار روی هم، آن قسمت را چاپ کردم تا ضخامت بیشتر از یک میلیمتر به وجود آمد.»